Hoe we vaak over gezondheid en welzijn denken in cijfers, terwijl de échte informatie zit in hoe we ons voelen.
Ik loop de deur uit. Nog maar 2.385 stappen op de teller. Dan moet ik er nog 7.615 vandaag. Ugh. Ik stap aardig door, het bos in, de hei over. Jakkes, het regent. En ik zit nog maar op 5.391, terwijl ik al zo lang aan het lopen ben. Toch!? Het voelt in elk geval als een uur. Ze zeggen dat wandelen je ontspannen maakt, maar ik kan me niet voorstellen dat ik dit ooit echt leuk ga vinden.
Cijfers, toevluchtsoord of obsessie?
Drink 1,5-2 liter water per dag. Zet 10.000 stappen. Laat je BMI niet boven de 25 komen. Eet maximaal 2000 kC per dag. Beweeg per week minimaal 150 minuten matig tot intensief. En per uur vijf minuten staan en elk half uur even in beweging komen. Geen schermen aan 2 uur voordat je gaat slapen. Zorg dat je dagelijks 25 gram noten eet. Mediteer 5 minuten per dag. Kom elke dag 15-30 minuten in de zon. Slaap minimaal 8 uur per nacht. En... vul de lijst maar aan...
"We zijn redelijk geobsedeerd door cijfers als het gaat om onze gezondheid en ons welzijn."
We zijn redelijk geobsedeerd door cijfers als het gaat om onze gezondheid en ons welzijn. Er is iets aan cijfers wat ons een fijn gevoel van grip, overzicht en controle geeft. Een duidelijk ‘goed en fout’. Cijfers zijn een toevluchtsoord in een wereld vol gelaagdheid en complexiteit - en dus onoverzichtelijkheid. Een wereld waarin we ons verloren kunnen voelen in keuzevrijheid (of keuzestress). Cijfers geven richting. En een idee van ‘als ik dit maar volg, dán komt het goed’. Veiligheid dus.
Oké. Maar je voelt op je klompen aan dat ik het hier niet ga hebben over alle voordelen van het gebruik van cijfers om gezondheid of gezond gedrag te meten hè? Wat dan wel?
Is dit hoe we mensen helpen gezonder te worden?
Ik wil het graag even hebben over hoe het volgen van cijfers, regels en externe normen ons soms heel ver af kunnen brengen van hoe we ons van binnen voelen, mentaal en fysiek. En daaruit voortvloeiend: hoe regels en externe normen ons soms heel ver af kunnen brengen van kiezen voor wat we écht nodig hebben en wat op dit moment, in dit seizoen van ons leven, bij ons past.
En om dat te doen neem ik je even mee naar de wereld waaruit de bovenstaande cijfermatige normen (vaak) komen: de klassieke wetenschap. Een prachtige, wondere wereld, die ons veel goeds heeft gebracht.
In 2019 rondde ik mijn master Pedagogische Wetenschappen af aan de Radboud Universiteit Nijmegen, een studie met een klassiek wetenschappelijke traditie binnen (in mijn geval) de social sciences en de psychologie.
Hier leerde ik bij uitstek de waarde van een cijfermatige benadering: hello, statistiek, psychometrie, analyse, SPSS... En terecht: met wiskundige berekeningen haal je zoveel mogelijk menselijke inschattingsfouten uit een onderzoek, waardoor de betrouwbaarheid en validiteit wordt vergroot, waardoor je de resultaten op een grotere groep mensen mag toepassen (generaliseren). *oké, dit wordt echt een nerdpost... sorry alvast*.
"Verliezen we geen oog voor de prachtige individuele complexiteit van mensen?"
Maar die focus op cijfers begon ook een beetje te knellen. Is dit hoe we mensen helpen gezonder te worden? Kennis generaliseren voor zo groot mogelijke groepen mensen? Zoomen we niet te ver uit? Verliezen we geen oog voor de prachtige individuele complexiteit van mensen en wat ze nodig hebben, voor de fase in hun leven waar ze in zitten, de eigenschappen en unieke kenmerken, de plek waar ze wonen, etc.?
De Mythe van het Gemiddelde
Die vragen werden beantwoord toen we bij een cursus aan de faculteit filosofie en ethiek een boek van Todd Rose ‘De mythe van het gemiddelde’ moesten lezen. Ik vond het een verademing. Dit boek was een kritisch tegengeluid en liet ons anders kijken naar de wetenschappelijke wereld van cijfers en voorspellingen en generalisaties.
Oké, laten we even een kijkje nemen in die wereld met een (vreselijk versimpeld) voorbeeld: elke keer als er ergens een publicatie is op basis van wetenschappelijk onderzoek die gebruikmaakt van statistieken – laten we hierin het voorbeeld van ‘gezond gedrag’ aanhouden – zijn die onderzoeksresultaten gebaseerd op ‘het gemiddelde resultaat’ van een groep proefpersonen.
Stel je voor: er is een onderzoek geweest naar hoeveel beweging per dag er nodig is om een lager risico op hart en vaatziekten te hebben – ik noem maar even een fictief voorbeeld.
Heeeeel erg versimpeld gebeurt er dan het volgende. Uit dat onderzoek komt resultaat x, bijvoorbeeld: gemiddeld genomen blijken de proefpersonen het meeste baat te hebben bij 150 minuten per week.
Laten we dat eens uitpluizen.
'Gemiddeld genomen' betekent dus: er waren mensen die baat hadden bij 100 minuten, of bij 200, of 112, maar alles bij elkaar opgeteld en gedeeld door het aantal proefpersonen komt het aantal uit op 150.
Vervolgens worden er allerlei heel ingewikkelde berekeningen op los gelaten om te kijken of deze resultaten ‘generaliseerbaar’ zijn (van toepassing zijn op) naar ‘de populatie’ (kortgezegd: jij en ik en alle mensen).
Als uit die berekeningen blijkt dat de kans groot is dat de resultaten generaliseerbaar zijn, dan zou het goed kunnen dat die resultaten uiteindelijk verschijnen in adviezen van de World Health Organization of andersoortige internationale organisaties, het Voedingscentrum e.d. en uiteindelijk ook in onze kranten, in artikelen op social media, en zo rolt het balletje verder.
Tot het bij ons tussen de oren zit.
Met andere woorden: het aantal minuten beweging per week dat de grootst mogelijke kans heeft om voor een zo groot mogelijke groep positieve effecten te hebben staat nu op jouw netvlies gebrand.
150 minuten matig tot intensief bewegen per week.
Knap staaltje wetenschap (en wetenschapscommunicatie), maar... niet echt maatwerk hè? En prima als leidraad. Maar... zeker niet heel handig als je de neiging hebt je blind te staren op cijfers.
"Cijfers hebben geen hart en zorgen niet voor ons."
Cijfers hebben geen hart
Oké, dit voorbeeld was nogal een versimpeling, maar geeft wel de kern aan. Wat ik hiermee wil zeggen is dit: het is prima dat er normen bestaan en dat er cijfers zijn. Soms zijn ze handig en duidelijk en helpen ze ons doelen te stellen.
Maar cijfers hebben geen hart en zorgen niet voor ons.
Geef ze dus geen grotere plek dan ze verdienen.
Durf ook eens te voelen. Wat heb jij nodig? Wat past bij jou?
En misschien ook leuk om eens na te gaan: hoe cijfer-minded ben jij? Je kunt jezelf de volgende reflectievragen stellen, of ze eens bespreken met een ander:
· Waarin ben jij gefocust op cijfers als het gaat om gezond gedrag?
· Voel je vrijheid om ervan af te wijken?
· Geeft het juist prestatiedruk?
· Waarin zou jij jezelf wat ruimte kunnen geven om van het gemiddelde af te wijken?
· Hoe is de connectie met fysieke en mentale welzijn? Kun je voelen hoe het met jou gaat?
· Waarin zou jij je de signalen van je lijf wat meer kunnen vertrouwen?
Ik loop de deur uit. Even lekker achter die laptop vandaan. Ik voelde dat m'n ogen zwaar werden en m'n hoofd mistig, tijd voor frisse lucht dus en om m'n bloed te laten stromen. Eerlijk gezegd heb ik niet super veel zin om te wandelen - ik wilde liever die ene blogpost afschrijven -, maar ik weet dat als ik klaar ben dat ik me fitter voel en opgefrist.
Terwijl ik wandel probeer ik de geuren, kleuren en structuren om me heen in me op te nemen, om een beetje uit m'n hoofd te komen. Ik merk dat m'n schouders wat zakken, m'n nek verzacht, terwijl ik rustig, op m'n eigen tempo door het bos loop. Als ik thuiskom voel ik de frisse herfstlucht nog op m'n gezicht. Hè, lekker. Zin in koffie. Met een verse latte kruip ik weer achter m'n laptop. Hoofd fris, warm lijf en zacht hart. - hoeveel stappen ik heb gezet? Eh, geen idee. Maak niet zoveel uit ook.
P.S. Niks tegen stappentellers, ik gebruik er zelf ook één als geheugensteuntje. Overigens met het dagdoel van 6.000 stappen i.p.v. 10.000. In de huidige fase van mijn leven is dat goed te doen.