Waarom we blijven scrollen op Instagram, houden van make-over programma's, quick fixes en verhalen met een happy end.
Ik let even niet op en het is raak. Al scrollend op Instagram kom ik op Instagram in de algoritme-rabbit hole terecht van de beruchte ‘voor- en nafoto's’.
Je kent ze wel, meestal met op links een vrouw met een hoger vetpercentage en minder spierweefsel en op rechts eentje met een lager vetpercentage en meer spierweefsel. (En soms spray tan en een inmiddels behaald photoshopdiploma, maar daar gaan we maar even niet op in...)
Hoe dan ook, meestal staat er een heel verhaal bij over hoe ze zulke ongelooflijke resultaten hebben behaald. Vaak is de impliciete en expliciete boodschap hetzelfde:
‘Kijk eens wat een rigoureuze verandering ik heb doorgemaakt in een korte tijd!
Kijk eens hoe mooi ik er nu uitzie!
Kijk eens hoe gelukkig ik nu ben!
Allemaal door middel/programma/dieet X! PROBEER HET OOK!’
Ik voel mijn focus zich vernauwen. Wat is toch de aantrekkingskracht van dit soort foto's, dat we er zo graag naar kijken? Kort antwoord:
Het is commercieel en de bedoeling ervan is dat je erdoor aangetrokken wordt, ernaar kijkt en iets koopt.
Het speelt in op ons gevoel van schaamte en schaarste. Ons gevoel van niet mooi, dun of sportief genoeg zijn. Het gevoel dat er iets GRONDIG MIS IS als we er niet uitzien als de 'na-foto'.
Het speelt in op ons verlangen om in grote stappen snel thuis te zijn. Weinig werk, veel resultaat. Ons verlangen naar een quick fix.
Het speelt in op onze liefde voor verhalen met een happy end. De wereld is complex en vaak pijnlijk. We hebben hoop nodig, dat het goedkomt.
"Wat is toch de aantrekkingskracht van dit soort foto's?"
Lang antwoord:
En het komt voort uit de ‘makeovercultuur’ die in de afgelopen 20-30 jaar overwaaide uit Amerika en in het bijzonder makeover tv-programma's. Misschien herinner je je de programma's wel: ‘Extreme makeover’, ‘Ugly Duckling’, ‘I want a famous face’, ‘Nip/Tuck’, ‘Dr 90210’.
Het narratief, het verhaal, van elk programma was eigenlijk hetzelfde:
1) Een ‘lelijk’ persoon komt met een noodkreet bij het programma en de daarbij behorende arts(en), sporttrainers en diëtisten: ‘ik ben zo vreselijk lelijk en daardoor heel erg ongelukkig. Willen jullie mij redden van dit ellendige leven en mij mooi maken, zodat ik gelukkig word?’.
2) De artsen knikken empathisch en begrijpen dat het leven van deze persoon met zo'n gezicht en lijf inderdaad gedoemd is te mislukken en strijken met hun hand over het hart: ‘ja, wij willen je gelukkig maken! Doe precies wat wij zeggen en alles komt goed!’
3) Vervolgens start de ‘verbouwing’, alles wordt uit de kast gehaald om deze persoon te doen veranderen van een lelijk eendje in een prachtige zwaan. Plastische chirurgie, personal training, een streng dieet en uiteraard haar, makeup en een va va voom- jurk voor THE BIG REVEAL.
4) En dan wordt het even spannend, want... heeft deze persoon wel in huis wat nodig is om dit verhaal tot een succes te maken? Kan ze de pijn verdragen? En het strenge dieet? En het extreem intensieve sportprogramma? Kan ze het aan om maanden weg te zijn van haar gezin? Does she have what it takes...?
5) En... JAWEL, dat heeft ze, poeh poeh, gelukkig! Het was even kielekiele, maar het is GELUKT. De tranformatie is COMPLEET. Met een tevreden gezicht kijken haar makers naar haar lichaam, haar (onherkenbare) gezicht, hagelwitte facings, haar rechte rug en hernieuwde zelfvertrouwen. Man man, we hebben het weer geflikt. Met betraande ogen vallen ze elkaar in de armen. Mission accomplished. Een verhaal met een happy end.
"Gelukkig! Het was even kielekiele, maar het is GELUKT."
Deze eerste lichting van extreme makeover programma's van rond de millenniumwisseling waren controversieel en hadden enorme impact in Amerika. Ze vielen dan ook samen met een gigantische groei in het gebruik van cosmetische chirurgie.
Tussen 2002 en 2003 verDRIEdubbelde het aantal 18-jarige vrouwen die een borstvergroting ondergingen.
Sinds 1997 was er een toename van 444% van plastische chirurgie.
In 2006 gaven Amerikanen 12.6 miljard dollar uit aan cosmetische ingrepen.*
Oftewel: het extreme makeover narratief werd een succesvolle miljardenindustrie.
Nu, anno 2021 is het extreme hiervan misschien wat afgenomen - geen van bovenstaande shows is bijvoorbeeld meer te zien vanwege de controverse eromheen - maar het verhaal is gebleven.
"We waren en zijn dól op makeoverprogramma's."
En het is destijds zeker ook in Nederlandse programma's doorgesijpeld. We waren en zijn dól op makeover programma's (ik ook). Woninginrichting, verbouwingen, mode makeovers, make-up/haar metamorfoses, afvalwedstrijden, etc. - in al die formats zijn we als kijker op zoek naar een verhaal met een happy end - via een quick fix, in de hoop eindelijk af te rekenen met lelijkheid, schaarste en schaamte.
En ook al is het entertainment en soms heerlijk om naar te kijken. Als we terug gaan naar die Instagram rabbit hole, dan zetten die onrealistische voor- en nafoto's ons onder druk.
Ze vertellen een leugen over hoe en hoe snel duurzame verandering tot stand komt.
Ze maken ons ontevreden en onzeker over iets wat vaak gewoon bij ons hoort en helemaal niet hóeft te veranderen.
En ze geven een onrealistisch beeld over hoe gelukkig zijn eruit ziet.
En daarom leek het me hoog tijd voor wat tegendruk, verdikkeme.
"En daarom leek het me hoog tijd voor wat tegendruk."
Laten we eens elk onderdeel van die impliciete en expliciete boodschap onder de loep nemen. En er een ander narratief tegenover zetten.
Ik noem de eerste boodschap voor het gemak even ‘het extreme makeover narratief’. Daar tegenover zet ik ‘het gezond verstand en zacht hart narratief’. Het bekt niet super, maar hé, je snapt de insteek 😉.
Het extreme makeover narratief | Het gezond verstand en zacht hart narratief |
QUICK FIX? | Maak jezelf geen illusies, duurzame verandering bereik je niet door plotsklapse, extreme gedragsverandering, dat hou je niet vol. Duurzame verandering komt door kleine, haalbare stapjes, die je bij wijze van de rest van je leven zou kunnen volhouden. Ohja en het is nooit lineair, life happens, am I right? Nope. Gewoon nee. De marketingmachine vertelt ons een mooi rond en simpel verhaal: doe één ding en krijg een totaal resultaat. Logisch ook, in de complexe wereld waarin we leven worden we heel blij van de belofte van quick fixes. Maar helaas, als middel X niet blijkt te werken (en JIJ daar de schuld van krijgt) kun je weer opnieuw beginnen. Stap uit die vicieuze cirkel en erken dat het leven rommelig en complex is. En dat dingen soms niet en soms wel werken en dat we het allemaal aan het uitvogelen zijn. <3 |
VAN LELIJK NAAR MOOI? | Er zijn zoveel soorten ‘mooi’ op deze aardkloot... Beperk je niet tot het smalle beeld dat je ziet in de bladen of op social media. Let eens op de schoonheid van de glinsterende ogen van een mooie, wijze oude vrouw. Schaamte is real. En volgens het onderzoek van Brené Brown is UITERLIJK schaamte trigger numero uno bij vrouwen. Laten we minder kritisch worden op ons uiterlijk en kritischer op de onrealistische plaatjes die we zien. We zijn prachtig op zoveel manieren. Let's redefine beauty. |
HAPPY END? | Een dunner, strakker lijf, minder rimpels en mooie haren zullen je niet gelukkig maken. Oh, misschien lijkt het even zo, net als wanneer je die nieuwste telefoon hebt gekocht. Maar al heel snel zal je ontevredenheid en zelfkritiek weer naar boven komen. Want wanneer is het genoeg? Zorg eerst voor je binnenkant en koester de dingen die je niet kunt zien: vriendschap, liefde, avontuur. Verbind je écht met jezelf, cultiveer zelfcompassie. Verbind je met anderen. Je bent onvoorwaardelijke liefde waard. Geen happy end gegarandeerd, maar wel een bijzondere reis. |
Zo, nu rest mij nog een belangrijk laatste punt waar ik erg gepassioneerd over ben. Let op:
Op dit moment, zoals je NU bent en zoals jij er NU uitziet... ben jij VRIJ om te doen waar jouw hart sneller van gaat kloppen, waardoor je je voelt LEVEN en waardoor je anderen dat gevoel geeft. Wacht niet met LEVEN tot je een bepaalde maat hebt, of andere uiterlijke kenmerken aan jezelf hebt veranderd. De wereld heeft je nodig, precies zoals je bent. Vrijheid is besmettelijk.
"De wereld heeft je nodig, precies zoals je bent."
Oké, nu stop ik.
Liefs, Heleen
*University of Southern California. (2009, January 25). Makeover Shows Correspond With Increased Body Anxiety. ScienceDaily. Retrieved November 24, 2021 from www.sciencedaily.com/releases/2009/01/090122163319.htm